Udokumentowana historia szkoły rozpoczyna się w roku 1914. W tymże właśnie roku Protazy Wnorowski, pełniący funkcję kierownika i nauczyciela, został powołany na wojnę, a na jego miejsce, została mianowana i uczyła przez jeden rok Pani Marja Gajda.
W 1915 roku okupanci oddali szkolnictwo Radzie Regencyjnej, od tego czasu zaczęto uczyć w szkole wyłącznie po polsku. Pierwszą nauczycielką wykładającą po polsku była Pani Józefa Jankowska a następnie Pani Józefa Tyranówna, obie pracowały w szkole po 3 lata. W związku z tym, że działały wtedy równolegle dwie szkoły, lista absolwentów od 1916 do 1924 roku zawiera nazwiska uczniów uczęszczających oddzielnie do szkół w Małochwieju Dużym i w Małochwieju Małym, natomiast po 1924 roku, kiedy nastąpiło ich połączenie i zwiększenie organizacji do szkoły dwu-klasowej z pięcioma oddziałami, pojedyncze listy zawierają już uczniów uczęszczających z obu wsi do ostatnich (najstarszych) oddziałów w danym roku szkolnym do szkoły w Małochwieju Dużym.
Pierwsza fotografia poniższej galerii przedstawia Zespół Taneczno-Muzyczny, jaki już wówczas działał w Małochwieju, z jej kierownikiem a zarazem nauczycielem naszej szkoły Panem Protazym Wnorowskim. Fotografia pochodzi z 1914 roku, a oprócz Pana Wnorowskiego znajdują się na nim m.in. Stanisław Wójcik - kontrabas, Stanisław Marczewski - skrzypce, Jan Kyc - zespół taneczny. Druga fotografia przedstawia wypełniony druk "Zawiadomienia szkolnego" jednego z uczniów szkoły w Małochwieju Małym z 1914 roku.
Od 1919 roku w Polsce obowiązywał już 7-letni obowiązek szkolny dla wszystkich dzieci w wieku 7-14 lat, wprowadzony na podstawie dekretu z dnia 7 lutego 1919 roku. Jako szkoły elementarne obowiązywały szkoły powszechne. Okres ten jednak był organizacyjnym chaosem w szkolnictwie polskim, spowodowanym pozostałością po czasach zaborów. Akty prawne z lat 1919-1931 nie gwarantowały jednolitego szkolnictwa w całym kraju (sytuacja miała się zmienić dopiero w roku 1932). W 1920 roku po powrocie z wojny, na stanowisko nauczyciela i kierownika szkoły został mianowany powtórnie Protazy Wnorowski. Powróciwszy zastał budynki gospodarcze i ogrodzenie szkoły bardzo zniszczone, za jego staraniem jednak wybudowano murowaną piwnicę, postawiono stodołę wraz z drewnianą oborą oraz ogrodzono szkołę nowym parkanem. Według przekazów ustnych mieszkańców wsi, Protazy Wnorowski był lepiej opłacany niż ówczesny wójt gminy (zarabiał miesięcznie w rublach równowartość jednej krowy). Wojna pozostawiła jednak trwały ślad na jego zdrowiu, ale mimo coraz gorszej dyspozycji fizycznej, nauczania nie zaprzestał. Wzorem lat wcześniejszych, oprócz swoich obowiązkowych godzin etatowych, kontynuował dokształcające kursy wieczorowe dla dorosłych trwające 5 miesięcy (od listopada do marca). W związku ze złym samopoczuciem, w roku 1924 planował wziąć urlop na poratowanie zdrowia (był chory na gruźlicę). "W ostatnim dniu nauki przed urlopem żegnając się z dziećmi rozpłakał się ze wzruszenia, a wraz z nim płakały również wszystkie dzieci" (Kronika szkolna). Po urlopie, który uzyskał 1 maja, zaplanował rehabilitację w szpitalu a następnie wyjazd na odpoczynek do Zakopanego. Niestety 3 maja 1924 r. o godz. 16.00 niespodziewana śmierć przerwała jego plany. Była to wielka strata dla szkoły i całej społeczności Małochwieja. 3 maja w Kościele św. Franciszka w Krasnymstawie u księdza B. Malinowskiego, pogrzeb zgłosiło dwóch mieszkańców Małochwieja Pan Michał Żebrowski i Pan Tomasz Marczewski. Pogrzebem, który odbył się 5 maja 1924 r. zajęli się mieszkańcy, ponieważ Pan Wnorowski był kawalerem i nie posiadał tutaj żadnej rodziny. Pochodził z Suwalszczyzny, urodził się w 1875 roku w Skiturach, w gminie Krasna, w powiecie kalwaryjskim, był synem Feliksa Wnorowskiego (Archiwum Parafii Św. Franciszka w Krasnymstawie Nr akt 113/1924). Protazy Wnorowski to wielka i nietuzinkowa postać w historii naszej szkoły, która tak wiele mu zawdzięcza. Był niezwykle aktywnym działaczem niepodległościowym, wspaniałym nauczycielem, wychowawcą, kierownikiem, a przede wszystkim dobrym i życzliwym człowiekiem. Jego wieloletnia praca przyniosła wspaniałe efekty. W Małochwieju rozwinął się ruch zaraniarski, bez przeszkód pracowało Towarzystwo Oświatowe "Światło", działał amatorski teatr, szerzyło się czytelnictwo książek i pism fachowych tj.: „Zorza”, „Pobudka”. To on zachęcał młodzież do nauki w szkołach rolniczych, w wyniku czego na wsi sukcesywnie zaczęło przybywać gospodarzy wykształconych w tym właśnie kierunku. Pan Protazy Wnorowski interesował się każdą dziedziną życia Małochwieja. On jako pierwszy uczył kosić zboże kosą, dzięki niemu powstały pierwsze sady, to właśnie on przyczynił się do założenia Kółka Rolniczego, postęp społeczno-kulturalny zawdzięczany jest w duże mierze temu właśnie nauczycielowi.
Tak w krótkim fragmencie, postać tę opisał badacz tamtejszej społeczności A. Koprukowniak: "W Małochwieju fundament pod ruch zaraniarski i niepodległościowo-demokratyczny kładł wieloletnią pracą i umiłowaniem prostego ludu nauczyciel Litwin Protazy Wnorowski".
O tym, że była to osoba powszechnie lubiana i bardzo szanowana w lokalnym środowisku, świadczyć może fakt, że jego portret przez wiele lat był obecny i umieszczany w centralnych miejscach podczas różnych uroczystości odbywających się w Małochwieju, portret umieszczany był również przez młodzież w czasie organizowanych przez nich zabaw tanecznych (fot. poniżej) . Ciało Pana Wnorowskiego było przewiezione do Krasnegostawu wyścieloną odświętnie pięknymi atłasami furmanką, a pogrzeb był wielką żałobną uroczystością, w której uczestniczyła niezliczona ilość wiernych. Prawdopodobnie po jego pogrzebie, należące do niego przedmioty sprzedawane były jako pamiątki. Uroczystość żałobna była jednym z bodźców do powstania Ochotniczej Straży Pożarnej w Małochwieju (więcej w linku OSP).
6 maja 1924 r. Szkoły w Małochwieju Małym i Małochwieju Dużym zostały połączone.
Nauka odbywała się w Małochwieju Dużym. Tejże szkole przekazano cały szkolny inwentarz po Szkole w Małochwieju Małym, która została zamknięta z powodu małej liczby dzieci. Obowiązki nauczyciela po zmarłym Protazym Wnorowskim do końca roku szkolnego pełniła Pani Janina Greberówna.
Od 1 września w roku szkolnym 1924/1925 nauczycielem i pełniącym obowiązki kierownika szkoły został Pan Czesław Kiljan. Liczba dzieci wzrosła do 120, w związku z czym, zaszła potrzeba utworzenia drugiej klasy. Pojawiły się trudności w wynajęciu lokalu (ponieważ budynek szkolny był w trakcie remontu), ostatecznie lokal na potrzeby szkoły udało się wynająć na 3 lata u Pani Julji Hennoszczenko, natomiast u Pani Katarzyny Bojarskiej izbę na mieszkanie dla nauczycielki, którą obok Czesława Kiljana była od 3 listopada Pani Helena Lewicka. Tym sposobem w Małochwieju Dużym zaczęła działać dwu-klasowa szkoła powszechna z V oddziałami. Pan Czesław Kiljan uczył w oddziałach IV i V, a Pani Helena Lewicka w oddziale I (osobno) i w połączonych oddziałach II i III. W związku z tym, że przed rozpoczęciem tego roku szkolnego ilość dzieci zapisanych do szkoły była znacząco mniejsza niż ogólna ilość dzieci, która kwalifikowała się już do spełniania obowiązku szkolnego oraz ze względu na nieregularną frekwencję w pierwszym miesiącu nauki, w szkole zaczęto organizować "konferencje rodzicielskie". Pierwsza konferencja odbyła się już na początku października, na której przypomniano i wyjaśniono ustawę o "przymusie szkolnym". W ciągu bieżącego roku szkolnego odbyły się 4 takie konferencje, w trakcie których odbywały się pogadanki "na temat stosunku domu rodzicielskiego do szkoły, tudzież udzielano informacji o zachowaniu się i postępach uczniów - udzielano wskazówek jak mają rodzice postępować z dziećmi w poszczególnych wypadkach itp. Przez te konferencje nastąpiło zupełne porozumienie między domem a szkołą, niejedna kwestia została wyjaśniona, a frekwencja uczniów była odtąd normalna" (Kronika szkolna). Na wzór obecnej Rady Rodziców, działała wówczas tzw. "Opieka Szkolna", której zadaniem było dbanie o dobro szkoły, zaopatrywanie jej w drewno na zimę i przeprowadzanie niezbędnych remontów (z zapisków archiwalnych wynika, że "Opieka szkolna" powstała i rozpoczęła swoją działalność właśnie w obecnym roku szkolnym). W skład Opieki wchodzili wówczas: Franciszek Matysiak, Józef Wożakowski i Stanisław Matysiak, który był jej przewodniczącym. Wynikiem działalności Opieki był zakup i zwiezienie drewna na planowany remont szkoły, a wiosną 1925 roku urządzenie przy szkole kwietnika. W okresie od 1 listopada 1924r. do 28 marca 1925 r. w szkole prowadzony był kurs dokształcający dla dorosłych, który ukończyło 25 osób. W trakcie tego roku szkolnego, w roku 1925 w Małochwieju rozpoczęła swoją działalność Ochotnicza Straż Pożarna. Organizacja ta oprócz obowiązków zawodowych prowadziła ożywioną działalność kulturalną. Działał przy niej chór mieszany i zespół muzyczny pod kierownictwem Stanisława Marczewskiego (więcej o działalności OSP w linku OSP Małochwiej). Poniżej zamieszczone są fotografie stron tytułowych katalogów klasowych, księgi ocen oraz fragment listy uczniów jednego z katalogów, na którym warto zwrócić uwagę na ozdobne, odręczne pismo, jakim się wówczas posługiwano.
W roku szkolnym 1925/26 do pełniącego obowiązki nauczyciela-kierującego Pana Czesława Kiljana, oraz Pani Heleny Lewickiej dołączyła siostra Oktawja Kantorówna, która uczyła religii we wszystkich 5 oddziałach. Liczba dzieci uczęszczających w tym roku do szkoły wynosiła 100.
Rok szkolny 1926/27 nie przyniósł zmian personalnych wśród kadry nauczycielskiej. Nauka w tym roku rozpoczęła się później niż zwykle (13 września), a spowodowane to było epidemią szkarlatyny, która szerzyła się na terenie całego kraju.
Oprócz corocznych przedstawień, odczytów, obchodów narodowych, pogadanek, w szkole odbyło się kilka zbiórek pieniężnych, m.in. na bibliotekę szkolną, na Instytut Marii Skłodowskiej-Curie oraz sprowadzenie do Polski zwłok Juliusza Słowackiego (patrona obecnej szkoły podstawowej).
W roku 1927 został zakończony remont szkoły, przybudowano drugą klasę, w związku z czym od 1 września roku szkolnego 1927/28 wszystkie oddziały uczyły się już we własnym budynku szkoły. W dniu 4 września odbyła się uroczystość poświęcenia szkoły. Aktu poświęcenia dokonał ks. B. Malinowski. Na uroczystości obecni byli inspektor szkolny, członkowie dozoru szkolnego, opieki szkolnej, przedstawiciele samorządu gminnego i administracji gminnej, delegat rady szkolnej powiatowej i nauczycielstwa oraz duża liczba miejscowej ludności.
W ciągu tego roku szkolnego odbyło się w szkole kilka obchodów narodowych, przedstawień amatorskich, odczytów i zebrań urządzonych przez miejscowe organizacje oświatowe, przy pomocy kierownictwa szkoły. W kwietniu 1928 roku urządzono święto sadzenia drzew, wynikiem czego było zasadzenie 12 drzewek owocowych wzdłuż szosy w Małochwieju. W sprawach lokalnych na uwagę zasługuje fakt prowadzenia w tym roku prac nad budową drogi Tuligłowy - Bończa, ukończenie odcinka prowadzącego przez Małochwiej i połączenie go z drogą Krasnystaw - Zamość. W bieżącym roku trwały również prace nad rozpoczętą w 1927 roku, budową Domu Mleczarskiego.
Przed rozpoczęciem roku szkolnego 1928/29 ocieplono od wewnątrz budynek szkoły, natomiast kolejne remonty wykonano po jego zakończeniu w czasue wakacji w 1929 roku. Otynkowano wówczas obie sale lekcyjne, sień i kancelarię, pomalowano cały budynek z zewnątrz i postawiono nowy płot przed szkołą wzdłuż szosy. W trakcie bieżącego roku do szkoły uczęszczało łącznie 106 uczniów.
Od roku szkolnego 1929/30 przedstawienia szkolne, obchody narodowe i wszelkie zebrania odbywały się już w wykończonym Domu Mleczarskim. W domu tym mieściła się sala widowiskowa, gdzie w godzinach wieczornych urządzano również występy teatrów, kapel i zespołów muzyczno-tanecznych. Szkoły nie omijały też chwile smutne. 6 września bieżącego roku szkolnego, podczas burzy piorun śmiertelnie poraził ucznia klasy II. W pogrzebie, który odbył się 9 września, wzięła udział cała społeczność szkolna. Burze i wyładowania atmosferyczne szczególnie dawały się we znaki mieszkańcom Małochwieja Małego, gdzie bardzo często po uderzeniach pioruna wybuchały pożary. W związku z tym gospodarze masowo instalowali na swoich domach piorunochrony. W bieżącym roku do pięciu istniejących oddziałów szkoły uczęszczało łącznie 103 uczniów.
 |
Wstecz | | | Dalej |  |